Διονύσης Σαββόπουλος (1944-2025)

 Τί να πρωτοπεί κανείς για τον Διονύση Σαββόπουλο. Έναν δημιουργό που εξέφρασε σαν ζωντανή ιστορία όλη τη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Ήταν ο συνδετικός κρίκος της παράδοσης με την μοντέρνα εποχή, του ελληνικού με το ξένο, του λαϊκού με το ροκ. Η στιχουργική του άλλοτε πιο ελεύθερη, άλλοτε πιο παραδοσιακά έμμετρη (επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από το ίδιο το δημοτικό τραγούδι) έφτανε και την ποίηση από άποψη ποιότητας.

Η διαδρομή του ως πολιτικά σκεπτόμενος καλλιτέχνης είχε ενδιαφέρον με όλες τις αντιφάσεις της και τα αρνητικά της. Ξεκίνησε από την αριστερά της μεταπολεμικής Ελλάδας, και εξέφρασε τη γενιά του αντιδικτατορικού αγώνα. Έκανε ένα πέρασμα από το νεορθόδοξο ρεύμα, ωστόσο κατέληξε να υποστηρίζει την καθεστωτική αντίληψη από μια στιγμή και μετά, και οι δηλώσεις του που φαίνονται στην καλύτερη απλώς ευνοϊκές της τωρινής κυβέρνησης μας βρίσκουν κάθετα αντίθετους.

Ωστόσο, αυτό που αξίζει να αναφερθεί εδώ πέρα, αντί μιας καθαρής φιλολογικής ή/και μουσικολογικής ανάλυσης  του έργου του (που μπορούν να την κάνουν άλλοι και την κάνουν ήδη καλύτερα από εμάς), είναι  λίγα λόγια  για το περιεχόμενο των τραγουδιών του και το πώς αυτά αποτελούν μια γνήσια έκφραση της ελληνικής κοσμοθεώρησης. 

Ο Σαββόπουλος ενώνει εξαιρετικά το εθνικό με το κοινωνικό ζήτημα στο έργο του.

Η εξεγερμένη νεολαία που αποτυπώνεται η κουλτούρα της στα πρώτα του τραγούδια και που διαμαρτύρεται είτε ενάντια στην δικτατορία των συνταγματαρχών, είτε εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, μέσα στο ταξίδι που διανύει το έργο του Σαββόπουλου συναντάει και ζυμώνεται με τους ήρωες του '21(έστω και εκ των υστέρων στον τίτλο "Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη"), την προσφυγιά από τη Μικρά Ασία ("Ζεϊμπέκικο- Μ΄ Αεροπλάνα και Βαπόρια"), την κυπριακή τραγωδία ("Για την Κύπρο", "Ακτίνες του Βορρά"), για τα Βαλκάνια ("Ο Μπάλλος", "Μαύρη Θάλασσα"). 

Μέσα από τα τραγούδια του προτρέπει τον ακροατή να ξανακοιτάξει το ποια είναι η Ελλάδα και η ιδιαίτερη θέση της στον κόσμο, ούτως ώστε να αγωνιστεί γι' αυτήν και με αυτό τον τρόπο, επιβεβαιώνει την παραδοχή ότι δεν γίνεται να εξεγερθεί ο άνθρωπος, αν δεν νοιάζεται για τον τόπο στον οποίο εξεγείρεται. Ο υποτιθέμενος "κοσμοπολιτισμός" καταλήγει να είναι πάντα μια βολική ψευδαίσθηση και αυτό το περιγράφει πάλι ο Σαββόπουλος στο τραγούδι του "Κωλοέλληνες" με τους στίχους που λένε: "Στην οθόνη σκυμμένοι, θεϊκά δεμένοι, με την οικουμένη". Το συγκεκριμένο τραγούδι μπορεί να παρεξηγηθεί ως "μηδενιστικό", αλλά αντιθέτως ακριβώς επειδή είναι γεμάτο αγάπη για την Ελλάδα εκφράζει τόσο πόνο. Και η ανησυχία του για την Ελλάδα που μικραίνει και ξεχνάει, αγνοώντας τον Ελληνισμό στο σύνολό του εκφράζεται σε ένα άλλο σημείο του τραγουδιού που λέει:

"Πνεύμα αλήτικο

Ελλαδίτικο

σε μικρά Ασία,

Κύπρο, Λευκωσία

Βόρειο Ήπειρο.

Δεν ακούει κανείς

στο χειρότερο

του Ελληνισμού κομμάτι

στην Ελλάδα ζεις"

Ο ίδιος Σαββόπουλος που από τη μία τραγουδάει για το Βιετνάμ, τον Μαρίνο Αντύπα, τη "Θεία Μάρω" και το Πολυτεχνείο, τον Νίκο Κοεμτζή και την "θανάσιμη μοναξιά του Αλέξη Ασλάνη" είναι ο ίδιος που λέει πως οι κοινότητες των Ελλήνων "φτιάχνουν άλλους γαλαξίες" και στην αρχαιοελληνική και στην ορθόδοξη εκδοχή τους. Τον αντιδικτατορικό αγώνα τον συνδέει με το ρήτορα Δημοσθένη και με το αρχαίο δράμα στην "Δημοσθένους Λέξις". 

Με τον στίχο για την "Ελλάδα που αντιστέκεται" και την "Ελλάδα που επιμένει" από τον "Τσάμικο", ο Σαββόπουλος εκφράζει με τον πιο απλό και ξεκάθαρο τρόπο την ίδια άποψη που είχε ο μαρξιστικής προέλευσης ιστορικός και διανοητής Νίκος Σβορώνος για το "Αντιστασιακό Ελληνικό Έθνος". Και είναι μια αλήθεια αυτή η άποψη αν έχουμε υπ' όψιν τις Θερμοπύλες και το Μαραθώνα σε ιστορική συνέχεια με την Φιλική Εταιρεία και τη Δρακογενιά του ΄21 και το έπος του '40, είτε με το στρατό στην Πίνδο είτε με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Στο τραγούδι "Πλάι στο Αρνάκι" που είναι ξεκάθαρη αναφορά στο ελληνορθόδοξο Πάσχα κάνει και μια ιδιαίτερη αναφορά στον Κωστή Μοσκώφ, το διανοητή που ενέπνευσε πολλούς αριστερούς να ασχοληθούν με την ορθοδοξία. Η ιδιαίτερη αναφορά στα Βαλκάνια δείχνει μια άλλη αντίληψη για τη θέση της Ελλάδας από τις δυτικο-κεντρικές (επαναφέρει κιόλας το στίχο του Νίκου Εγγονόπουλου που λέει "Εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε-γέλασε").  Μάλιστα, σε ένα άλλο σημείο στους "Κωλοέλληνες" σχολιάζει αρνητικά την υποτέλεια στη Δύση λέγοντας "πέντε αιώνες δύσης εθνικής θα ζήσεις από εδώ και μπρος, με αγγλικές αλφαβήτες, μαλλιαροί μου Ελλαδίτες θλιβερές μου πορδές".

Επιπλέον, την ελληνική παράδοση την είχε πάντα ως πηγή και μουσικής έμπνευσης είτε με διασκευές σε παραδοσιακά τραγούδια, είτε σε συνεργασία με τους ερμηνευτές τους (π.χ. Δόμνα Σαμίου).

Ωστόσο, η αποδοχή της ορθοδοξίας και της ιδιαίτερης θέσης της Ελλάδας δεν έρχεται ως απόρριψη της ροκ και αντιεξουσιαστικής κουλτούρας και αισθητικής. Αντιθέτως, αυτή πάντα συνεχίζει να υπάρχει στο έργο του Σαββόπουλου. Γιατί η ορθοδοξία αγκαλιάζει και δεν απορρίπτει. Γιατί η Ελλάδα όταν δημιουργεί πολιτισμό είναι σταυροδρόμι και όχι αδιέξοδος. Και γιατί η εθνική μνήμη είναι απελευθερωτική και όχι καταπιεστική.

Τα συλλυπητήρια μας στην σύζυγο του, στα παιδιά του και στους εγγονούς του.

Αυτό το κείμενο είναι το δικό μας "ευχαριστώ" σε έναν μεγάλο δημιουργό με αθάνατο έργο ως Διανομείς Κινδύνου. 

"Και όποιος δεν καταλαβαίνει δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει..."

ΥΓ: Παραθέτουμε με σύνδεσμο από το YouTube το τραγούδι του "Ακτίνες του Βορρά", μαζί με  τους δύο τελευταίους στίχους: 

"Ο βορράς είναι εκεί στη Λευκωσία, στον Χρυσόστομο πλάι στην πράσινη γραμμή

και δεν δέχεται άλλη ομοσπονδία, μόνο των Βαλκανίων τη Βυζαντινή"

Γιατί η "ανδρόσφαιρα" δεν θα σώσει τον ανδρισμό

 του Π.Σ.

Πλέον ακόμα και στην Ελλάδα είναι ευρέως γνωστές οι περισσότερες από τις ιντερνετικές περσόνες, μείζονος ή ελάσσονος γελοιότητας, που αποτελούν την λεγόμενη “ανδρόσφαιρα” (manosphere). Μια αμιγώς ιντερνετική “σχολή σκέψης” εντός της οποίας, διάφοροι ετερόκλητοι μικρο-μεσσίες ανακηρύσσουν την έκπτωση του ανδρισμού, την οποία κατά κανόνα αποδίδουν στον φεμινισμό, και υπόσχονται να προσφέρουν -συνήθως με το αζημίωτο- λύσεις. Παρακάτω θα επιχειρήσω να δείξω τα λεγόμενα τους για αυτό που πραγματικά είναι, φούμαρα.

Προτού καν ασχοληθούμε με την ανδρόσφαιρα, αυτή καθ’ αυτήν, ας μιλήσουμε λίγο για τα συμφραζόμενά της. Η ανδρόσφαιρα ανήκει στην γενικότερη “κουλτούρα” του ίντερνετ και του “χρόνια συνδεδεμένου” (“chronically online” αγγλιστί) χρήστη. Από εκεί ξεκίνησε και εκεί διαδίδεται ως επί το πλείστον. Κατ’ επέκταση λοιπόν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη, με την κυριαρχία της τεχνικής που επικρατεί στον σύγχρονο κόσμο, και ακόμα πιο συγκεκριμένα με την κυριαρχία του διαδικτύου στην ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, με ό,τι αυτές συνεπάγονται, κατάρρευση κάθε έννοιας κοινότητας και αποξένωση, καπιταλισμός, αστικοποίηση, αβάσταχτα γρήγοροι ρυθμοί ζωής, κορπορατίστικη κουλτούρα, κυριαρχία μεγάλων εταιριών, καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος κτλ Πράγματα τα οποία αφορούν και επηρεάζουν μεν τους άνδρες, δεν φαίνεται να απασχολούν όμως ιδιαίτερα την ανδρόσφαιρα, η οποία κατά κανόνα τα αγνοεί ή τα απορρίπτει ρηχά και μόνο στα χαρτιά, ουδέποτε προσπαθώντας επί της ουσίας να υπερβεί το πλαίσιο της. Αν τα όσα λένε οι διάφοροι ιντερνετικοι γυρολόγοι ιδεών της ανδρόσφαιρας ήταν δρόμοι, θα οδηγούσαν λίγο ή πολύ στα ίδια μέρη που οδηγείται η κοινωνία και ο κόσμος ως έχουν, άντε να ‘χαν και κανά φανάρι παραπάνω, έτσι για τα μάτια του κόσμου. 

Περί “υπερσεξουαλικοποίησης”

Ένα από τα βασικά λογύδρια των φιδεμπόρων στοχασμών της ανδρόσφαιρας, το οποίο εκ πρώτης όψεως δεν ακούγεται παράλογο, είναι η λεγόμενη “υπερσεξουαλικοποίηση” της κοινωνίας. Ότι δηλαδή η κοινωνία μας έχει γίνει υπέρμετρα σεξουαλική, λόγω της πορνογραφίας αλλά και της ηθικής κατάρρευσης -αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα. Εδώ όμως έγκειται ο εξής παραλογισμός, η πορνογραφία, στην ουσία αφορά μια ψευδή συνείδηση, μια προσκόλληση στην εικόνα και την φαντασίωση, που ακολουθείται από την συνειδητή ή μη, ερμηνεία της πραγματικότητας με βάση αυτά. Γι’ αυτό και η προσκόλληση σε αυτήν, κατά την γνώμη μας, είναι μια πράξη ιδιωτισμού, παρά ερωτισμού. Όχι τυχαία οι όροι “αυτο-ικανοποίηση” και “αυνανισμός” συχνά υποκαθιστούν ο ένας τον άλλον. Άρα λοιπόν, η αλλοτρίωση, που είναι γεγονός ότι η πορνογραφία έχει φέρει στον σύγχρονο άνθρωπο, δεν είναι μια αλλοτρίωση προς το σεξουαλικό, αλλά στην ουσία μια μεταβολή προς το εγώ και την φαντασίωση. Γιατί ακόμα και ο “ενεργός” μεν, αλλά αλλοτριωμένος από την πορνογραφία δε, άνδρας, πράττει σύμφωνα με το εγώ του, προσπαθώντας στην πραγματικότητα να ικανοποιήσει τον εαυτό του, και όχι να τον υπερβεί. 

Σαν να μην έφτανε αυτό, οι αντιπροτάσεις στην, ήδη κακώς διαγνωσμένη, κατάσταση, είναι συνήθως ανόητες, αν όχι αστείες, και κυμαίνονται σε διάφορες γεύσεις άρνησης, αυτο-καταπίεσης και πουριτανισμού. Η ανδρόσφαιρα μας προτείνει μια έκπτωτα δυτική, ηθικίστικη και ενίοτε αορίστως δήθεν “χριστιανική” στάση, η οποία αν δεν ήταν στη μέση ο ευρύτερος παραλογισμός του σύγχρονου κόσμου, θα φαινόταν μάλλον κωμική. 

Επιπλέον, μια άλλη τρύπα της ανδρόσφαιρας είναι ότι συμπεραίνει, ορθώς, ότι η πορνογραφία έχει ύπουλα διεισδύσει σε πολλές πτυχές της κοινωνίας, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα βίντεο κλιπ, η διαφήμιση, κτλ. όμως με τον τρόπο που αντιμετωπίζει το θέμα, το υπερμεγενθύνει, και είναι σαν να λέει πως η “πορνο-ποίηση” όλων αυτών είναι το μόνο προβληματικό τους στοιχείο. Τι μας νοιάζει που ο σύγχρονος άνθρωπος σπαταλά τον χρόνο του στο διαδίκτυο, τι μας νοιάζει που έχει την ψευδαίσθηση κοινότητας, ενώ στην ουσία είναι πιο μόνος από ποτέ, τι μας νοιάζει αν είναι αδηφάγος καταναλωτής, τι μας νοιάζει αν κυριαρχούν μουσικές υποκουλτούρες που ξερνούν αδιάφορη κάκιστης ποιότητας μουσική, κώλους να μην έχουν -με το συμπάθιο- και είμαστε κομπλέ.

Γενικά όλη αυτή η υπερενασχόληση με την πορνογραφία και την σεξουαλικότητα, όπως ίσως να έλεγε και ο Φουκώ, μπορεί να αποτελεί μια προσπάθεια του σύγχρονου ανθρώπου να μετριάσει, ελέγχοντας με τον λόγο, την μη-ικανοποίηση του.

Ο φεμινισμός τον μάρανε

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, βασικός υπεύθυνος για τα προβλήματα του σύγχρονου άνδρα, σύμφωνα με την ανδρόσφαιρα, είναι ο φεμινισμός. Εδώ λοιπόν, επειδή ο συγκεκριμένος “χώρος” φλερτάρει με την δεξιά και την “εναλλακτική δεξιά”, με τον ίδιο τρόπο που θα δούμε να εργαλειοποιείται και το μεταναστευτικό προκειμένου να δικαιολογηθούν άσχετα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που δεν προκύπτουν από αυτό, ο φεμινισμός λειτουργεί ως ο αποδιοπομπαίος τράγος της ανδρόσφαιρας. Θεός φυλάξει να κατηγορήσουμε τον φιλελευθερισμό, τον καπιταλισμό, την παγκοσμιοποίηση, τις μεγάλες εταιρίες, που όντως φταίνε. Δεν βρίσκει δουλειά με αξιοπρεπή μισθό ο σύγχρονος άνδρας; Δεν φταίει η εταιρία που τον πληρώνει τρεις κι εξήντα, φταίει κάποια υποθετική κοπελίτσα -που κι αυτή τρεις κι εξήντα πληρώνεται- που του “παίρνει την δουλειά”. Ως συνήθως το σύστημα θα κάνει τα πάντα για να διατηρήσει τον εαυτό του, οπότε για την ανδρόσφαιρα, το ταξικό είναι παντελώς αδιάφορο, μόνο το δια-φυλικό μας ενδιαφέρει. Λες και ο άνδρας χαμηλότερου οικονομικού στρώματος, έχει κάτι να χωρίσει με κάποια γυναίκα στον χώρο εργασίας του, και ταυτόχρονα δεν έχει τίποτα να χωρίσει με τον άνδρα εκμεταλλευτή πλουτοκράτορα, στον οποίο ανήκει η εταιρία που δουλεύουν και οι δύο.

Πάλι εδώ, ο “ανήρ” της ανδρόσφαιρας θα θέσει την έλλειψη ή ανικανότητα εύρεσης συντρόφου, και θα το αποδώσει κι αυτό στον φεμινισμό. Αν και εκ πρώτης όψεως μπορεί να νομίσουμε ότι κάτι πάει να πει, όταν λέει ότι το me too “χάλασαν” τα ραντεβού, αλλά ως συνήθως χάνει την μεγαλύτερη εικόνα. Διαγιγνώσκει μισο-σωστά ότι οι ερωτικές σχέσεις φαίνεται να βιώνουν κρίση, αλλά αυτό συμβαίνει γιατί οι ανθρώπινες σχέσεις στο σύνολο τους βιώνουν κρίση στους ατομικιστικούς, απομονωτικούς και γενικότερα παρακμιακούς καιρούς που ζούμε. Ναι, η πολιτική ορθότητα δεν βοηθάει, αλλά πάλι δεν βοηθάει σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, και είναι αποτέλεσμα της γενικότερης παρακμής και του άκρατου ατομισμού.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο ανθρωπότυπος της ανδρόσφαιρας, που έρχεται να παίξει ξύλο με αυτόν της πολιτικής ορθότητας -μην το αφήσετε αυτό να σας ξεγελάσει, είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, και είναι εξίσου για τα μπάζα- είναι τόσο καπιτάλας ωφελιμιστής μέχρι το κόκκαλο, που βλέπει και την σχέση του με την σύντροφο του ακόμα σαν συναλλαγή. Με τα γνωστά “τι φέρνω στο τραπέζι”, αντιμετωπίζοντας τόσο την γυναίκα όσο και τον ίδιο του τον εαυτό ως προϊόντα. Η γυναίκα γίνεται ένα προϊόν στην βιτρίνα του “dating” (δεν το μεταφράζω ως “κόρτε”, γιατί θεωρώ ότι με τα τωρινά δεδομένα κάτι τέτοιο θα προσέβαλλε το κόρτε) το οποίο διαλέγει ο άνδρας, αλλά ταυτόχρονα τοποθετεί κι αυτός τον εαυτό του σε μια βιτρίνα για να επιλεγεί από την γυναίκα. 

Από μια τόσο ρηχή προσέγγιση, επειδή η ανδρόσφαιρα είναι πάντα και λίγο “παραδοσιακή”, έτσι για τσαχπινιά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν και ψευδο-χριστιανικοί ηθικισμοί. Επειδή η γυναίκα για τον ακροατή κάποιου πόντκαστ της ανδρόσφαιρας είναι σαν το αυτοκίνητο, το θέλουμε και με λίγα χιλιόμετρα, όχι τρακαρισμένο κτλ. Εδώ ο ανικανοποίητος εγωϊστάκος φαν της ανδρόσφαιρας βρίσκει χώρο να βγάλει και να επιβεβαιώσει όλα του τα κόμπλεξ και τις ανασφάλειες -που σε μεγάλο βαθμό το πορνό και η αποξένωση του έχουν δημιουργήσει.

Ταυτόχρονα, αν και “παραδοσιακός”, ο ανδροσφαιρίτης, θα βγάλει κάποια ανοησία, Σοπενάουερ από τα λιντλ, απ’ την στομάχα του, γιατί αν και δεν είναι πολιτικά ορθός, δεν είναι μάλλον ούτε αρκετά γενναίος για να παραδεχτεί ότι έχει προτιμήσεις ως προς την εμφάνιση της πιθανής του συντρόφου. Οπότε πρέπει να εφεύρει κάποια ψευτο-δαρβινιστική μπαρούφα, περί γονιμότητας ή εξέλιξης του είδους – μα πόση παράδοση πιά! – για να δικαιολογήσει την τάδε ή την δείνα αισθητική του προτίμηση στις γυναίκες, γιατί απ’ ό,τι φαίνεται δεν δικαιούται γούστου. 

Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Παραπάνω αναφέραμε ότι ο ανθρωπότυπος της ανδρόσφαιρας, που έρχεται από πολλές απόψεις ως αντίπαλο δέος του “αφυπνισμένου” (“woke”) πολιτικά ορθού, είναι επί τις ουσίας η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, και αυτό συμβαίνει για τον εξής απλό λόγο, είναι και οι δύο τους ταυτοτιστές. Όλα έχουν να κάνουν με την ταυτότητα τους, γι αυτό και αμφότεροι ανάγουν τα πάντα σε πολιτική, οτιδήποτε τους περιβάλλει πρέπει να επιβεβαιώνει ή να αντανακλά με κάποιο τρόπο την ταυτότητά τους, δηλαδή επί της ουσίας να περιστρέφεται γύρω από αυτούς, πράγμα το οποίο οδηγεί φυσικά και σε έναν δογματισμό. Όπως ο αφυπνισμένος θέλει “συμπεριληπτικές” εταιρίες, ταινίες με έγχρωμους και Ασιάτες και μεξικανούς και ό,τι άλλο, σώνει και καλά, και καφέ με σόγια αντί για ζωϊκό γάλα -από μεγάλη αλυσίδα βέβαια- ο ανδροσφαιρίτης θέλει τις “ανδροπρεπείς” εταιρίες, με πρωτεΐνη και μη-πολιτικά ορθές διαφημίσεις. Και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε κατά κανόνα για έναν καταναλωτή, το ότι καταναλώνει προϊόντα είναι δεδομένο, τον απασχολεί κυρίως το “τί” καταναλώνει και όχι το “αν” ή το “γιατί”. 

Υπό μια έννοια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο άνδρας της ανδρόσφαιρας είναι ακόμα κατώτερος και του “αφυπνισμένου”, μιας και σε μεγάλο βαθμό ορίζεται με βάση την αντίθεση του στον δεύτερο.

Περί “παράδοσης”

Εδώ ερχόμαστε και σε ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα, όχι μόνο της ανδρόσφαιρας, αλλά και γενικότερα της δεξιάς και του φιλελεύθερου συντηρητισμού. Την λεγόμενη παράδοση. Τι είναι ρε παιδιά εν τέλει αυτή η παράδοση; Γιατί οι απόψεις φαίνεται να διαφέρουν αρκετά, αν και σχεδόν πάντα κινούνται στο φάσμα της αρλούμπας. Για τους πιο πολλούς φαίνεται να σημαίνει μια απατηλώς εξιδανικευμένη εκδοχή της ζωής στα προάστια κάποιας αμερικάνικης πόλης την δεκαετία του εξήντα. Συνήθως περιλαμβάνει και κάτι για την πυρηνική οικογένεια, τέρμα παραδοσιακό βέβαια, ειδικά στην Ελλάδα -εδώ γελάμε- τους λεγόμενους “παραδοσιακούς” ρόλους των φύλων -πάλι με βάση το ποια παράδοση κανείς δεν ξέρει να μας πει. Όπως ο φιλελεύθερος συντηρητικός δεν ξέρει κι ο ίδιος τι συντηρεί ακριβώς και καταλήγει ένα άδειο ψυγείο, έτσι και η ανδρόσφαιρα, ενίοτε επικαλείται κάποια γενική και αόριστη παράδοση προκειμένου να δικαιολογήσει τον μισογυνισμό της ή γενικότερα για να νομιμοποιήσει τις απόψεις της. 

Τίποτα από αυτά βέβαια δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει, μιας και η ανδρόσφαιρα τοποθετώντας τον εαυτό της μετά το “τέλος της ιστορίας”, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια “μετα-φιλοσοφία”, ενός όντος που δεν στοχάζεται, σκέπτεται μόνο μέχρι εκεί που θα του πουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εδώ άξια αναφοράς, για να κατανοήσουμε τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι μια ιδέα του Αλεξάντρ Ντούγκιν από την Τέταρτη Πολιτική Θεωρία, που υποστηρίζει ότι με τους ρυθμούς που αποστέλλονται τα μηνύματα και διαμοιράζεται το περιεχόμενο μεταξύ χρηστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι σαν το περιεχόμενο να στέλνει τον εαυτό του μέσω των χρηστών. Άρα λοιπόν, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι ο οπαδός της ανδρόσφαιρας δεν έχει ιδέα για τι πράγμα μιλάει όταν μιλάει για παράδοση, και συχνά αντικρούει και τον εαυτό του με αυτά που λέει. Για παράδειγμα, είναι και χριστιανός αλλά θα είναι και ο πρώτος που θα κρίνει, και μάλιστα βιτριολικά και αμετάκλητα, μια γυναίκα για τον αριθμό εραστών της. 

Περί ανδρισμού

Τέλος, ερχόμαστε στο πιο φλέγον και το πιο, κατά την γνώμη μας, προσβλητικό κομμάτι της ανδρόσφαιρας, την γνώμη της για τον ανδρισμό. Για λόγους που δεν αφορούν τον φεμινισμό, και που κυρίως έχουν να κάνουν με την ευρύτερη κατάσταση του υπό κατάρρευση κόσμου στον οποίο ζούμε, τουλάχιστον στην λεγόμενη “Δύση”, όλες οι αξίες, και οι ιδέες ακόμα, περνούν κρίση, ο ανδρισμός, κι αυτός, περνάει όντως μια κρίση. Εδώ δεν θα επιχειρήσουμε να μιλήσουμε περί ανδρισμού ευθέως μιας και κάτι τέτοιο ξεφεύγει από τα από τα πλαίσια του κειμένου αυτού, και μάλλον στερείται και νοήματος.

Η κρίση λοιπόν αυτή του ανδρισμού, σύμφωνα με τους δεξιούς και την ανδρόσφαιρα οφείλεται στην έλλειψη ανδρικών προτύπων, και στην μη εκπροσώπηση του ανδρισμού στην ποπ κολτούρα -σειρές, ταινίες κτλ. Κατά πρώτον, μιλάμε δηλαδή για μια πολιτική ορθότητα και μια απαίτηση εκπροσώπησης που μυρίζει ξεκάθαρα “αφυπινισμενίλα”. Κατά δεύτερον, μας κάνει να αναρωτηθούμε αν η λύση δηλαδή θα ήταν κάθε ταινία να έχει κι έναν “μάτσο” μπρατσαρά που να δέρνει, και να στο τέλος να έχει και την γκόμενα, που είναι ταυτόχρονα αθώα περιστέρα και πορνοστάρ· γιατί όπως είπαμε ο άνδρας της ανδρόσφαιρας είναι των “ιουδαιο-χριστινιακών” αξιών (ίου!) αλλά και η φαντασίωση φαντασίωση. Άρα δηλαδή ο άνδρας πρέπει να περιμένει το Χόλυγουντ και το Νέτφλιξ (και όποια άλλη μεγάλη εταιρεία) να τον κανακέψει και να του πει τι σόι άνδρας πρέπει να είναι; Ο άνδρας πρέπει δηλαδή να “χαράσσει την δικιά του πορεία” και να “έχει ατσάλινη θέληση” και άλλα τέτοια, αλλά μην τύχει και του τα χαλάσει 'κανα βίντεο κλιπ ή καμιά ταινία, θα μας μείνει στα χέρια! 

Ας ελαχιστοποιήσει την χρήση του ίντερνετ κι ας αρχίσει να χρησιμοποιεί το νιονιό του, θα έλεγα, όποιος, ασχέτως φύλου, θέλει να είναι οτιδήποτε πέρα από γρανάζι!

"Γράμμα Αγάπης" προς την Ιαπωνία

 του Π.Σ.

Το ακόλουθο αποτελεί ένα γράμμα αγάπης -“love letter” αγγλιστί- προς μια πιο ουσιαστική πλευρά της Ιαπωνικής κουλτούρας.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η Ιαπωνία κατέχει μια εξέχουσα θέση στο σημερινό zeitgeist. Θέλετε για λόγους εξωτισμού; Εξαιτίας της ανεπτυγμένης της βιομηχανίας και των προϊόντων υψηλής τεχνολογίας που παράγει (αυτοκίνητα, φωτογραφικές μηχανές, συστήματα ήχου κτλ); Θέλετε εξαιτίας της πρόσφατης “κουλτούρας” των άνιμε και των μάνγκα; Γενικά δεν χρειάζεται να ψάξει κανείς και πολύ για να δει ότι υπάρχει, ειδικά στον λεγόμενο ανεπτυγμένο κόσμο, ένα είδος φετιχισμού με την Ιαπωνία και το οτιδήποτε ιαπωνικό. Το πόση σχέση έχουν όλα αυτά όντως με την Ιαπωνία και τον πλούσιο πολιτισμό της δεν είμαι δυστυχώς σε θέση να απαντήσω με ακρίβεια, θα τολμήσω όμως αυθαίρετα να υποθέσω ότι σχετίζονται στον ίδιο βαθμό που η Ελλάδα σχετίζεται πολιτισμικά με τον τουρισμό. Ελπίζω τα παρακάτω να αποτελέσουν εκτός από ένα γράμμα αγάπης προς τους, κατά Σενέκα, Ιάπωνες πάτρωνες του μυαλού μου, και ένα κάλεσμα προς μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη ενασχόληση με την χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. 

Στάση πρώτη: Οι Eξομολογήσεις μιας Mάσκας, του Γιούκιο Μίσιμα. Ένα μυθιστόρημα που ισορροπεί ανάμεσα στην βιογραφία και την μυθοπλασία, μπαίνοντας με έναν βαθιά ανθρώπινο και άκρως προσωπικό τρόπο ακόμα και στις πιο απόκρυφες γωνιές του βασανισμένου πρωταγωνιστή του. Ο Μίσιμα εκθέτει σε τέτοιο εξονυχιστικό βάθος τον εσωστρεφή, ψυχικά ταλαιπωρημένο, κρυφά ομοφυλόφιλο πρωταγωνιστή του, που καταφέρνει να ξεπεράσει κάθε διαφορά κουλτούρας και εποχής. Πηγαίνοντας από την πρώιμη σεξουαλικότητα, μέχρι την ενηλικίωση και την κοινωνική πίεση για  γάμο και οικογένεια. Τόσο ο εξομολογητικός χαρακτήρας του έργου όσο και το ψυχικό μαρτύριο του πρωταγωνιστή με άγγιξαν με ένα τρόπο που δεν περίμενα, σχεδόν δύο χρόνια μετά δεν έχω βρει αντάξιό του. 

Άξιο αναφοράς του ιδίου είναι και η μικρού μήκους ταινία Yukoku (ελληνιστί “Πατριωτισμός”), που αποτελεί την πιο συναισθηματική ταινία που έχω δει, συγκαταλεγμένη ταυτόχρονα και στις πιο βάναυσες ταινίες που έχω δει. Οι, μάλλον ατυχείς, αν και ακριβώς στο στυλ του, μετέπειτα απόψεις του συγγραφέα θα ήταν πολύ κρίμα να αποτρέψουν κάποιον από το τόσο όμορφο και βαθιά ανθρώπινο έργο του.

Στάση Δεύτερη: Η Γυναίκα της Άμμου, του Κόμπο Άμπε. Το σπαρακτικά υπαρξιστικό και ενίοτε εφιαλτικό μυθιστόρημα του Κόμπο Άμπε περιγράφει την μοίρα ενός άτυχου Ιάπωνα ο οποίος ξεμένει σε ένα χωριό του οποίου τα σπίτια βρίσκονται μέσα σε βαθιούς λάκκους· νομίζοντας ότι θα  φιλοξενηθεί από μια γυναίκα ώστε να πάρει το πρώτο λεωφορείο του γυρισμού, ο πρωταγωνιστής παγιδεύεται μαζί της. Το βιβλίο μας πηγαίνει συχνά πίσω, στη μάλλον άχαρη ζωή του πρωταγωνιστή πριν παγιδευτεί με την γυναίκα, βάζοντας μας να αναρωτηθούμε κατά πόσον ο πρωταγωνιστής ήταν όντως ποτέ ελεύθερος. Παράλληλα, τόσο ο αφηγητής όσο και ο πρωταγωνιστής συχνά φιλοσοφούν ή επιχειρούν να φιλοσοφήσουν, αγγίζοντας τα όρια του παραληρήματος, πράγμα που προσωπικά θεωρώ, αφ' ενός, εσκεμμένο και όχι αστοχία του συγγραφέα, και αφ' ετέρου, αναπόσπαστο κομμάτι του έργου, παρόλο που κατά καιρούς αυτά τα κομμάτια του βιβλίου με κούρασαν αρκετά. 

Το συγκεκριμένο βιβλίο θεωρώ πως είναι μια εκτενής όσο και βαθιά, ανέλπιδη κραυγή αγανάκτησης που μετατρέπεται σιγά σιγά σε αποδοχή, και ίσως και σε εσωτερική ειρήνη -αυτό αφήνεται κάπως ανοιχτό στον αναγνώστη- ως προς την κοινωνική πίεση, την ματαιότητα της καθημερινότητας, αλλά και την αδυναμία μας να τα αλλάξουμε ή να ξεφύγουμε από αυτά. 

Όσο σημαντική κι αν είναι η εντύπωση που μας δημιουργεί ένα βιβλίο καθώς το διαβάζουμε, πολλές φορές μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε το πραγματικό “μέγεθος” ενός βιβλίου από τις σκέψεις που μας δημιουργούνται γύρω από αυτό, αφού το έχουμε τελειώσει, και εκεί θεωρώ ότι για εμένα έλαμψε η Γυναίκα της Άμμου. Ίσως εν μέρει επειδή το ξεκίνησα και το ολοκλήρωσα γύρω από περιόδους εξεταστικής, και εκεί μπόρεσα να καταλάβω την πραγματικά απελπισμένη κραυγή του πρωταγωνιστή απέναντι στην ανυπέρβλητη ματαιότητα, παρά το γεγονός ότι φιλοσοφικά οι καταβολές μου διαφέρουν. Ίσως πάλι βέβαια αυτό λέει περισσότερα για την σχολή μου, παρά για το βιβλίο. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας διαγράφθηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιαπωνίας εξ' αιτίας του συγκεκριμένου βιβλίου.

Στάση Τρίτη: Το Εγκώμιο της Σκιάς, του Τζουνιτσίρο Τανιζάκι. Ένα, για τα δυτικά δεδομένα ανορθόδοξο, δοκίμιο πάνω στο ρόλο των σκιών στην Ιαπωνική αισθητική. Έχοντας μια ξεκάθαρα διαφορετική αντίληψη, από την Δυτική, πάνω στο πώς πρέπει να είναι ένα τέτοιο κείμενο, ο Τανιζάκι ασχολείται ως επί το πλείστον με καθημερινά πράγματα, όπως οι ανεμιστήρες, οι λάμπες, τα φύλλα των πορτών από ρυζόχαρτο. Μέσα όμως από αυτά τα πεζά και φαινομενικά ασήμαντα πράγματα, αναδύεται μια ολιστική αντίληψη για το φως και την ομορφιά, τα οποία διαπνέουν όχι μόνο το παραδοσιακό ιαπωνικό σπίτι, αλλά και συνολικά τον κόσμο του Ιάπωνα, από το φαγητό, μέχρι την παραδοσιακή ιαπωνική αντίληψη της γυναικείας ομορφιάς.

Όχι τυχαία, ο Αγγλικός τίτλος του βιβλίου είναι “In defense of shadows”, ελληνιστί “Προς υπεράσπιση των σκιών”, διότι και ο ίδιος ο Τανιζάκι ακόμα, αναγνωρίζει ότι ο κόσμος που περιγράφει, ο κόσμος των σκιών, όπως τον λέει, έχει ήδη, στην εποχή του, αρχίσει να χάνεται, χωρίς να φαίνεται να υπάρχει γυρισμός. 

Η κύρια αιτία αυτού, για τον Τανιζάκι, είναι η μανιώδης δυτικοποίηση της Ιαπωνίας, η οποία με τα δυνατά ηλεκτρικά φώτα της και την υπόλοιπή της τεχνολογία, έρχεται να ποδοπατήσει την διακριτική σκιώδη ιαπωνική ομορφιά. 

Γενικά λέγεται πως η Ιαπωνική ψυχή χαρακτηρίζεται από την διακριτικότητα και πως η ομορφιά των Χαϊκού βρίσκεται στα όσα δεν λέγονται. Κάτι τέτοιο βλέπουμε εν δράση και στο Εγκώμιο της Σκιάς, μιας και μπορούμε να διακρίνουμε ίχνη μιας γενικότερης φιλοσοφίας, ανάμεσα στις λέξεις του Τανιζάκι. Για παράδειγμα η νηφάλια, θλιμμένη αποδοχή της “προόδου” που αργά ή γρήγορα θα εξαφανίσει τον κόσμο της σκιάς. Ο Τανιζάκι θλίβεται βλέποντας ένα σημαντικό κομμάτι της ψυχής του λαού του να χάνεται, και αντιστέκεται, αλλά με τον δικό του Ιαπωνικό τρόπο.

Τέλος, για έναν “δυτικό”, αν θεωρήσουμε την Ελλάδα μέρος της Δύσης, τίθεται και το ερώτημα του κατά πόσον η Δύση, που περιγράφει ο Τανιζάκι ως αντίπαλο δέος των σκιών, είναι εν τέλει όντως η ψυχή και η ομορφιά της λεγόμενης δύσης ή απλώς μια παρηκμασμένη μορφή της, αλλοιωμένη απ’ την λεγόμενη πρόοδο.